Suçluluk ve utanç arasındaki temel fark ne?
Utanç duygusu, kişinin benlik algısını doğrudan etkileyerek özgüven sorunlarına ve psikolojik bozukluklara neden olabiliyor. Uzmanlara göre utanç ve suçluluk duyguları farklı dinamiklerle çalışıyor ve bireyin geçmiş yaşantıları ile sosyal bağlamı bu duyguların derinliğini belirliyor.
Editor1
Utanç duygusu benliği zedeler, suçluluk davranışı sorgulatır
BİLGE DOKTOR / TÜRKİYE
Utanç, bireyin ruhsal gelişiminde derin yaralar bırakabilir
İnsan psikolojisinin en ağır duygularından biri olan utanç, kişinin kendisini değersiz, yetersiz ya da lekelenmiş hissetmesine neden olabilir. Bu duygunun temelinde bireyin hem kendi iç standartlarının altında kalması hem de toplumun beklentilerini karşılayamaması yatıyor. Utanç, yalnızca bireysel bir sorun değil; toplumsal normlar ve kültürel baskılarla da şekillenen bir kontrol mekanizmasıdır.
Çocuklukta yaşanan utanç, yetişkinlikte travmaya dönüşebilir
Özellikle çocukluk döneminde istismar, ihmalkarlık veya duygusal yoksunluk yaşayan bireylerde utanç duygusunun daha yoğun ve kalıcı olduğu gözlemleniyor. Suistimale uğramış çocuklar, yaşadıkları kötü muameleyi içselleştirerek kendilerini suçlu hissedebilir ve bu duyguyu hak ettiklerine inanabilir. Bu durum ilerleyen yaşlarda özgüven problemleri, kaygı bozuklukları ve bağımlılık gibi ciddi psikolojik sorunlara yol açabilir.
Toplumsal normlar utancı yeniden üretiyor
Beden algısı, cinsiyet rolleri, ekonomik sınıf, ırk ve inanç gibi konularda bireylere dayatılan sosyal kalıplar, utanç duygusunun toplum tarafından yeniden ve yeniden üretilmesine neden oluyor. Özellikle kadın bedeninin nesneleştirilmesi, sosyal medyada mükemmeliyetçilik algısının pompalandığı içerikler veya farklı olanı dışlayan yaklaşımlar, bireylerde toksik utanç gelişimini tetikliyor. Bu bağlamda utanç, bireyin sadece davranışını değil, kimliğini hedef alan bir ruhsal yük haline geliyor.
Utancın psikolojik savunma mekanizmaları narsistik örüntülerle şekillenebilir
Utanç duygusu çoğu zaman açıkça ifade edilmez; bastırılır, yansıtılır veya başka duygularla maskelenir. Narsistik eğilim taşıyan bireylerde, utancın saldırgan davranışlarla dışa vurulması oldukça yaygındır. Bu kişiler, kendi içsel değersizlik hissini başkalarını eleştirerek ya da küçümseyerek örtmeye çalışabilir. Bu durum hem kendileri hem de sosyal çevreleri açısından zararlı sonuçlar doğurabilir.
Suçluluk ve utanç arasındaki temel fark ne?
Utanç, bireyin benliğiyle; suçluluk ise davranışıyla ilgilidir. Suçluluk duyan biri "yanlış bir şey yaptım" derken, utanç yaşayan biri "ben kötü bir insanım" algısına kapılır. Bu nedenle suçluluk, telafi edilebilecek bir duyguyken; utanç, bireyin benlik değerini doğrudan hedef alır ve çok daha yıkıcı olabilir. Araştırmalar, suçluluğun empati geliştirme ve sosyal bağ kurma gibi işlevsel faydaları olabileceğini, buna karşılık utancın izolasyon, içe kapanma ve depresyonla ilişkilendirildiğini ortaya koyuyor.
Utanç duygusunu aşmak mümkün mü?
Eğer utanç, bireyin hayatında işlevselliğini etkileyen bir hale geldiyse, terapi desteği önemlidir. Utançla başa çıkmak için önerilen bazı etkili adımlar şunlardır:
-
Destekleyici sosyal ilişkiler içinde yer almak
-
İçsel şefkat ve kendini affetme pratikleri geliştirmek
-
Kaçınma davranışlarını fark edip bunları değiştirmek
-
Kendilik algısının esnekliğini artırmak
-
Deneyimlenen duygulara alan açmak ve yas tutmaktan çekinmemek
Utanca yatkın kişilikler kendilik değerlerini dışarıdan belirliyor
Utanca eğilimli bireyler, genellikle öz değerlerini başkalarının gözünden tanımlamaya meyillidir. Bu kişiler eleştiri, dışlanma veya başarısızlık karşısında içsel olarak çöküş yaşayabilir ve kendilerini tamamen değersiz hissedebilir. Buna karşılık suçluluk duygusuna daha yatkın olan bireyler, daha az saldırgandır ve çoğunlukla sosyal ilişkilerinde sorumluluk alma eğilimindedir. Ancak her iki duygunun da aşırı ve kontrolsüz deneyimlenmesi, ruh sağlığı üzerinde kalıcı izler bırakabilir.
Kaynak: Prof.Dr. Kemal SAYAR | Psikiyatrist & Psikoterapist
Referanslar
Golden, B. (Apr 22, 2017). Overcoming the Paralysis of Toxic Shame. Psychology Today.
https://www.psychologytoday.com/us/blog/overcoming-destructive-anger/201704/overcoming-the-paralysis-toxic-shame
Kaschak, E. (Sep 18, 2019). What is Shame? Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/she-comes-long-way-baby/201909/what-is-shame
Knudsen, N. K. (2018). Shame, Belonging, and Biopolitics: Agamben Among the Phenomenologists. Human Studies. doi:10.1007/s10746-018-9464-x
Lamia, M.C. (Apr 4, 2011). Shame: A Concealed, Contagious, and Dangerous Emotion. Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/intense-emotions-and-strong-feelings/201104/shame-concealed-contagious-and-dangerous-emotion
Sreenivasan, S., Weinberger, L.E. (Nov 1, 2019). A Perspective of Guilt and Shame. Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/emotional-nourishment/201911/perspective-guilt-and-shame
Taşçı, E. (Dec, 2016). A Literature Review Of Shame in a Relational Context and Clinical Implications of Shame Dynamics in Marital and Family Therapy. İstanbul Bilgi University College of Social Sciences.
Zaslav, M. (Feb 11, 2020). Are You Guilt Prone of Shame Prone? Psychology Today.
https://www.psychologytoday.com/us/blog/shame-guilt-and-their-defenses/202002/are-you-guilt-prone-or-shame-prone
